Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η προετοιμασία

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η προετοιμασία

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η προετοιμασία

SW_ROU~3
Σύμφωνα με τις βιωματικές μαρτυρίες των παλαιών αμπελουργών της Σάμου, ο τρύγος ήταν μια πολυήμερη καλοκαιρινή «γιορτή» σε όλο το νησί.
Όπως αφηγούνται, οι προετοιμασίες ξεκινούσαν νωρίς. Σε όλα τα αμπελοχώρια καθαρίζονταν οι δρόμοι από κλαδιά και βάτια, ενώ επισκευάζονταν και οι «ντουσιμέδες» (τα καλντερίμια). Οι αμπελουργοί ετοίμαζαν τις «σταφυλοσακούλες» προσέχοντας να έχουν όλες «κρικέλες» και σχοινάκια για το δέσιμο, ενώ μέχρι και οι μικρές τρύπες μπαλώνονταν. Σειρά είχαν τα κοφίνια, τα «γαλίκια», οι «κοφίνες», οι «κόφες» κι οι «σελέδες, αλλά και τα εργαλεία κοπής τα «κατσούνια», τα «κατσ’νάκια» ή οι «κατσούνες» (τα μεγαλύτερα) τα οποία τροχίζονταν για να ναι κοφτερά.
Τις ημέρες του τρύγου περνούσαν από όλα τα χωριά οι «σιδεράδες» που πουλούσαν καινούργια κατσούνια, οι «πραματευτάδες», οι «καλαθάδες» κι οι «ματραμπάζ’δις» (ζωέμποροι). Γαιδουράκια και άλογα πήγαιναν στον πεταλωτή ώστε τα πέταλα να μη γλιστράνε στους «ντουσιμέδες». Τα σαμάρια παραγεμίζονταν με ξερά χόρτα ώστε να μην πληγώνονται τα ζώα από τα μεγάλα φορτία.
Όταν ο «ντελάλης» διαλαλούσε ότι θα ανοίξει η «πόστα», άρχιζε το τρέξιμο. Οι αμπελουργοί έφευγαν με το πρώτο φως της ημέρας για να πάνε στα αμπελάκια τους, να δουν αν το σταφύλι θέλει κόψιμο (αν ωρίμασε δηλαδή) κι αμέσως να κανονίσουν τα «κουρίτσα» (τις εργάτριες) τους «κουβαλητάδες» και τους «αγωγιάτες» για τον τρύγο.
Σταφυλοδόχοι υπήρχαν σε όλες τις αμπελοπαραγωγικές περιοχές της Σάμου και σε κάποια μεγάλα αμπελοοινικά χωριά, περισσότερες από μία. Καθαρισμένες, ασπρισμένες, με το προσωπικό έτοιμο και τον εξοπλισμό στη θέση του, περίμεναν τη συγκομιδή (το «μαξούλι».)
Όταν ξημέρωνε η μέρα του τρύγου, πριν καν βρει ο ήλιος, όλο το χωριό ήταν στο πόδι. Στα αμπελάκια, οι ομάδες εργατών φορούσαν μακρυμάνικα πουκάμισα για προφύλαξη από «μουχρίτσες» και «ντάβανους» (έντομα) και ψαθωτά καπέλα δεμένα στο πηγούνι με μαντήλια, για προστασία από τον ήλιο.
Gallery

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Από το αμπέλι στη παραλαβή

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Από το αμπέλι στη παραλαβή

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Από το αμπέλι στη παραλαβή

SW_ROU~3

Η διαδικασία του τρυγητού στη Σάμο, ήταν κοπιαστική αλλά και αφορμή κοινωνικοποίησης και συνεργασίας. «Χίλια γουμάρια» ήταν η κυρίαρχη ευχή που ακουγόταν. Ανταπαντούσαν οι δεχόμενοι τις ευχές με το «τα μ’ σά θ’ κά σ» ή «χίλιες ευχές να σ’ ακλουθάνι».
Όλοι σκυμμένοι έκοβαν και οι κουβαλητάδες, τρέχοντας ανάμεσα στα κλήματα, άδειαζαν τα κοφίνια. Ο πιο έμπειρος απ’ όλους διάλεγε τα πιο ώριμα σταφύλια για να μπουν κάτω-κάτω στα σακιά, για να «βγει ο βαθμός καλός».
Όταν το «γομάρι» (φορτίο) ήταν έτοιμο, φόρτωναν για την πρώτη μεταφορά στη Σταφυλοδόχο. Ο αμπελουργός φώναζε στον αγωγιάτη «τα μάτια σ’ τέσσιρα, μη χάσουμι το γράδο». ( Ένα γομάρι ήταν 133 κιλά και 14 βαθμούς.)
Στην παραλαβή των σταφυλιών, ο προϊστάμενος συντόνιζε την όλη διαδικασία. Εργάτες πηγαινοέρχονταν κουβαλώντας εργαλεία, κυλώντας βαρέλια για το μούστο, χωνιά και πλάστιγγες. Τα ζώα φορτωμένα με τον πολύτιμο καρπό συνωστίζονταν, σχηματίζοντας μεγάλη ουρά. Ξεκινούσαν και οι γκρίνιες από τους αγωγιάτες που ήθελαν να γυρίσουν για να πάρουν το επόμενο «αγώι».
Όταν ερχόταν η σειρά, ξεφορτώνονταν τα σταφύλια στην πλάστιγγα. Ο ζυγιστής ανεβοκατεβάζοντας τα «ζύγια» με γρήγορες κινήσεις. Τα ζύγιζε και φώναζε δυνατά όνομα και κιλά για να ακούσει ο «γραφιάς». Μετά, τα άδειαζαν με προσοχή να μην σκορπίσει η «κατσούλα» (τα ώριμα).
Ένας εργάτης έπαιρνε με μια «πιρούνα» σταφύλια και τα έβαζε στο «μαστέλλο», ένα ξύλινο δοχείο για να «τα πατήσει». Με γρήγορες κινήσεις έλειωνε τα σταφύλια, τα έστυβε καλά και το μούστο τον έβαζε στον «τσούκο», ένα σκεύος με μια σίτα στη μέση σα σουρωτήρι, το ανακάτευε και γέμιζε το «γράδο».
Ο «γραδαρ’στής» έβγαζε το γράδο και φώναζε το βαθμό. Αν δε συμφωνούσαν για το βαθμό γραδάριζαν έως και τρεις φορές κι έπαιρναν το μέσο όρο. Όλα αυτά τα στοιχεία τα κατέγραφε ο γραφιάς και έκοβε την απόδειξη παραλαβής.
Τις αποδείξεις παραλαβής, τις συγκέντρωνε κάθε παραγωγός, για να συμφωνήσει αργότερα με το Συνεταιρισμό.
Τα σταφύλια από την παραλαβή των σταφυλοδόχων κάθε χωριού, φορτώνονταν σε φορτηγά για το Οινοποιείο της Ένωσης στο Μαλαγάρι. Το ίδιο και ο μούστος από τις δεξαμενές όπου μαζευόταν, έμπαινε σε μεγάλα βαρέλια που μεταφέρονταν στο οινοποιείο το συντομότερο δυνατό, ώστε να μην ξεκινήσει ο βρασμός.
Τα μονοπάτια στα χωριά από όπου γινόταν η μεταφορά ήταν λιθόστρωτα και στενά, οπότε χωρούσε να περάσει ένα και μόνο γαιδουράκι. Προτεραιότητα φυσικά είχαν τα φορτωμένα, γι’ αυτό οι αγωγιάτες μπαίνοντας στα στενά, φώναζαν για να κάνουν στην άκρη οι ξεφόρτωτοι.
Όταν με το καλό τελείωνε ο τρύγος, άρχιζαν οι υπολογισμοί σχετικά με το αν πήγε καλά η χρονιά. Ατελείωτες οι συζητήσεις στα καφενεία και αναλύσεις επί αναλύσεων. Πήγαιναν τις αποδείξεις παραλαβής στο Συνεταιρισμό για να συμφωνήσουν στις ποσότητες και η αναμονή για την προκαταβολή, που δινόταν γύρω στα Χριστούγεννα, αποτελούσε το «γεγονός» της χρονιάς!

Gallery

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η καθημερινή ζωή

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η καθημερινή ζωή

Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η καθημερινή ζωή

SW_ROU~3
Ο τρύγος στη Σάμο είχε το δικό του κοινωνικό κώδικα συνεργασίας και ήταν πάντα ένα μοίρασμα, ένα «συμπόσιο» ομαδικότητας. Ο τρύγος ήταν «οικογενειακή υπόθεση» για κάθε αμπελουργό και συμμετείχαν σε αυτόν όλα τα μέλη της οικογένειας, ακόμη και τα μικρά παιδιά που κουβαλούσαν νερό στους εργάτες για να ξεδιψούν. Οι μνήμες από τις προηγούμενες δεκαετίες αναφέρουν πως όλοι οι τρυγητές στο πρώτο διάλειμμα της μέρας, (κατά τις 10:30 το πρωί) συνήθως κάτω από ένα μεγάλο δένδρο, τρώγανε το «καφαλτί».
Πάνω στον ξύλινο «σοφρά» (ξύλινο τραπέζι), σε μια τεράστια πήλινη γαβάθα η νοικοκυρά είχε φτιάξει τοματοσαλάτα με πατάτες βραστές, μπόλικο λάδι, κρεμμύδια, πιπεριές, παστά ψάρια κι ένα μεγάλο καρβέλι ζυμωτό ψωμί, που κοβόταν με τα χέρια. Σταυροπόδι κάθονταν οι εργάτες, ξεσκούφωτοι και «μπαϊλντισμένοι» (κατακουρασμένοι) από το μούστο και τον ιδρώτα, ζητούσαν το σταμνί με το κρύο νερό που είχε ως πώμα, ένα κουκουνάρι.
Το μεσημεριανό, το μοιράζονταν λίγες ώρες αργότερα καθώς ο τρύγος διαρκούσε ως αργά το απόγευμα. Αυτό που κυριαρχούσε πάντως ήταν τα γέλια, τα αλληλοπειράγματα, τα τραγούδια. Το βράδυ πονούσαν χέρια, πόδια, μέση. Όταν κόβονταν τα δάχτυλα με το «κατσούνι» έβαζαν μια ρόγα σταφύλι πάνω στο κόψιμο κι αν δεν σταματούσε το αίμα, τότε έβαζαν «κονιζό» (αιμοστατικό φυτό).
Οι αποστάσεις ανάμεσα στο χωριό και τα αμπελάκια ήταν μακρινές και το να τις διασχίσει κανείς με τα πόδια, ήταν μέγας άθλος. Όμως ο κόσμος μαθημένος στις δυσκολίες δε βαρυγκομούσε αλλά τις αντιμετώπιζε με το χαμόγελο. Έβλεπες γυναίκες μεγάλες με παιδιά να δουλεύουν καρτερικά όλη τη μέρα και το βράδυ φορτωμένες με το καλαθάκι τους γεμάτο διαλεγμένα σταφύλια για το σπίτι, να περπατάνε κουρασμένες στα δύσβατα μονοπάτια των ορεινών χωριών της Σάμου. Όμως και το επόμενο πρωί, με το πρώτο φως, ήταν και πάλι στον τρύγο…
Gallery

Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου Σήμερα

Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου Σήμερα

Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου Σήμερα

SW_ROU~3
Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου εξακολουθεί να σηματοδοτεί την κυρίαρχη αγροτική παραγωγική δραστηριότητα του νησιού. Σύμφωνα με τις βιωματικές μαρτυρίες των αμπελουργών ο τρύγος ήταν (και είναι) μια πολυήμερη καλοκαιρινή «γιορτή» σε όλο το νησί.
Τα μόνα ίσως στοιχεία που έχουν αλλάξει στον τρύγο του σαμιώτικου μοσχάτου είναι:
• Το μεταφορικό μέσο: Από τα γαιδουράκια, περάσαμε στα αγροτικά οχήματα. Οι κοφίνες και οι κόφες αντικαταστάθηκαν μερικώς από τα καφάσια, ωστόσο το εργαλείο κοπής παραμένει το «κατσούνι».
• Αντί για τις «σταφυλοδόχους» όπου γινόταν παραλαβή των σταφυλιών, τώρα η παραγωγή μεταφέρεται από τους παραγωγούς στις εγκαταστάσεις των Οινοποιείων.
Οι Σαμιώτες αμπελοκαλλιεργητές ακολουθούν την παράδοση των πατεράδων και των παππούδων τους στον τρυγητό, μια υπαίθρια και χειρωνακτική εργασία που ξεκινά τον Αύγουστο και ολοκληρώνεται μέχρι τα τέλη Σεπτέμβρη.
Αυτό οφείλεται στο γεωφυσικό ανάγλυφο της Σάμου, καθώς οι αμπελώνες ξεκινούν από τα πεδινά και ανέρχονται έως και τα 1.100 μέτρα υψόμετρο στον ορεινό όγκο του Καρβούνη. Ο κλήρος είναι μικρός και τα αμπελοτόπια στις ιδιοκτησίες των αμπελουργών είναι κατακερματισμένα. Αυτό καθιστά τη διαδικασία του τρύγου μια κοπιαστική (και πολυδάπανη) εργασία.
Όπως λένε οι Σαμιώτες, στην ντοπιολαλιά:
«…Είνι χαρά καμμιά π’να μη θελ’ κρασί; Βαφτίσα, γαμ’, γιουρτές, παν’γύρια, ούλα του κρασί τ’ς θέλ’νι…» (Νικ. Δημητρίου, «Λαογραφικά της Σάμου» τ. Β΄)
«Σταφύλ’ απ’ τσι πλάτις ιμ’»
«Τ’ αμπέλια και τα ζουντανά είνι για κ’νους π΄τα δ’λεύνι».
Πέτρινες αναβαθμίδες (πεζούλες ξερολιθιάς) μέχρι τα 1.100 μέτρα στο όρος Άμπελος, ο ήλιος και η θαλασσινή αύρα του Αιγαίου, το έδαφος, το ιδιαίτερο μικροκλίμα, η πατρογονική παρακαταθήκη, η συνεταιριστική δράση, η οινοποίηση, η παλαίωση, οριοθετούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα terroir παγκοσμίως. Τα αμπελοτόπια στη Σάμο καταλαμβάνουν περίπου 14.000 στρέμματα κι εκεί καλλιεργείται το «Άσπρο Μοσχάτο Σάμου», ένα μικρόρωγο σταφύλι το οποίο θεωρείται ο πιο ευγενής κλώνος της μεγάλης οικογένειας των μοσχάτων.
Gallery

Έθιμα Σαμιακού τρύγου

Έθιμα Σαμιακού τρύγου

Έθιμα Σαμιακού τρύγου

SW_ROU~3
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες αμπελοκαλλιεργητών της Σάμου, τα έθιμα που διατηρούσαν κατά την περίοδο του τρύγου ήταν κυρίως δύο:
Το «μιτζί» και Η «αλλαξιά».
Ο αμπελουργός που είχε ανάγκη από βοήθεια για τις αμπελουργικές του εργασίες, όριζε ότι την οριζόμενη ημέρα έχει “μιτζί” (Η λέξη πιθανόν προέρχεται από παραφθορά της τουρκικής λέξης “μετζάανε”= δωρεά, χάρη). Τη συγκεκριμένη ημέρα, συγγενείς, φίλοι και κάποιοι συγχωριανοί συγκεντρώνονταν στον αμπελώνα και δούλευαν χωρίς αμοιβή. Ο ιδιοκτήτης κερνούσε κρασί και “τραγήματα παντοία”.
Το ίδιο έκαναν οι κοινότητες των χωριών της Σάμου στο σύνολό τους κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου (γιορτή τού Αγίου Φιλίππου) για τις χήρες με μικρά παιδιά, που δεν είχαν κάποιους να τους βοηθούν στις αμπελουργικές εργασίες.
Η «αλλαξιά» αποτελεί μια εθιμοτυπική για τη Σάμο κίνηση αλληλεγγύης, που διαρκεί ως τις μέρες μας. Ο αμπελουργός προσκαλεί να τον βοηθήσουν στον τρύγο του αμπελώνα του, πράγμα που θα το ανταποδώσει κι εκείνος με τη σειρά του, όταν του ζητηθεί, από εκείνους που τον βοήθησαν.
Gallery

Ποικιλίες αμπέλου στη Σάμο

Ποικιλίες αμπέλου στη Σάμο

Ποικιλίες αμπέλου στη Σάμο

SW_ROU~3

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, με την υπερτίμηση του κρασιού και της σταφίδας, οι αμπελώνες στη Σάμο πήραν τεράστιες διαστάσεις και κατείχαν μεγάλο μέρος του νησιού.

Τα κυριότερα είδη κλημάτων που καλλιεργούνταν ήταν: “Αγίγαρτον, αετονύχι, αϊγιαννήτικο, αραπάκι, ασπρούδι, αυγουλάτο, βασιλοστάφυλο, γιαννακάκι, γκέμερο, εφτάκηλο, κατινπαρμάκι, καριωτάκι, καρτζιώτης, καρυδάτο, κατηκαράς, κηρκισές, κλαρούδα, κοκκινέλι, κρηκινοστάφυλο, κολοκυθάτο, κοτζανίτης, κουντούρα άσπρη και μαύρη, κουσαντασιανό, κριτζανιστό, λαύκα, μαρούδα, μοσχοδιάφυλλο, μοσχάτο άσπρο, μαύρο και ανατολικό, μπεγλέρη, μπεγλέρη κουσανδιανό, ξανθό αετονύχι, παναγίας κλήμα, πεμπεοζούμι, περίκι, προϊμάδι, ρητινό, ροζακί, ρωδίτης, ρούσσο σάμια, σαμοζούμι, σαπίτης, σερίκι, σιδερίτης, σκυλοπνίχτης, τζαούση, τζεκερδεξίδη, φωκιανό, χειμωνιάτικο, χονδρορρήτινο, χονδροστάφυλο”. Από τ΄ αμπέλια αυτά οι γεωργοί παρήγαν τα σαμιακά κρασιά και ιδιαίτερα τον ανθοσμία.

Σταδιακά μέσα στον 20ο αιώνα, εγκαταλείφθηκαν πολλά από αυτά τα είδη και επικράτησαν από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες αμπέλου το Μοσχάτο Σάμου ως λευκός οίνος και το Φωκιανό ως κόκκινος οίνος, αφού κατείχαν τη μεγαλύτερη έκταση του Σαμιακού αμπελώνα.
Το Ρητινό, ο Αυγουστιάτης και πιο σπάνια το «Μαύρο», ο «Ροδίτης» και το «Κοκκινέλι» συμπληρώνουν την εικόνα των αμπελώνων της Σάμου. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια βασικά στοιχεία για τις κύριες ποικιλίες που παράγονται στους σαμιακούς αμπελώνες.
ΜΟΣΧΑΤΟ ΣΑΜΟΥ
Το Μοσχάτο Σάμου είναι γνωστό και ως Μοσχάτο άσπρο, Μοσχούδι, Μοσχοστάφυλλο. Χαρακτηρίζεται από μέτρια ζωηρότητα και παραγωγικότητα, με αποδόσεις που κυμαίνονται από 500-1000kg ανά στρέμμα. Είναι αρωματική ποικιλία και καλλιεργείται για οινοποίηση. Το μοσχάτο Σάμου έχει προσαρμοστεί τέλεια στις ιδιαίτερες εδαφολογικές συνθήκες του νησιού, όπως φαίνεται απ’ τα θαυμάσια κρασιά που παρασκευάζονται απ’ το γλεύκος του.
ΦΩΚΙΑΝΟ
Ποικιλία Μικρασιατικής προέλευσης. Καλλιεργείται στη Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική, στα νησιά του Αιγαίου πελάγους και σποραδικά σε όλη τη χώρα. Το Φωκιανό είναι γνωστό και ως Σαμιώτικο, Δαμάσκηνο ή Δαμασκηνάτο και Ερικαράς [εκ του iri-Kara: μαύρο δαμάσκηνο]. Ποικιλία υψηλής παραγωγικότητας, με ερυθρές χοντρές ρώγες, που τρώγεται ευχάριστα και σαν φρούτο. Από την ποικιλία παρασκευάζονται ερυθροί οίνοι αρκετά καλής ποιότητας, που χαρακτηρίζονται από μέτριο αλκοολικό τίτλο, μέτρια οξύτητα και χρώμα.
ΡΗΤΙΝΟ
Το Ρητινό πρόκειται για ερυθρή ποικιλία που καλλιεργείται σποραδικά σε διάφορα μέρη της χώρας όπως στην Εύβοια, στην Μαγνησία, στην Σάμο, την Ικαρία και στις Σποράδες. Το κρασί του είναι υψηλού αλκοολικού τίτλου, καλής οξύτητας με μέτριο χρώμα. Χαρακτηρίζεται από ζωηρότητα παραγωγικότητα και είναι ανθεκτικό στην ξηρασία.
ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΗΣ
Ο Αυγουστιάτης ανήκει σε μια ομάδα πολύ σπάνιων ελληνικών ποικιλιών, που καλλιεργούνται σε μικρή έκταση, από λίγους οινοπαραγωγούς, αλλά με εντυπωσιακά αποτελέσματα υψηλής ποιότητας. Είναι μια ερυθρή ποικιλία αμπέλου, η οποία δίνει κυρίως ερυθρά ξηρά κρασιά, που οδηγούν την εξερεύνηση του παγκόσμιου αμπελώνα στα άκρα. Κατάγεται από τη Ζάκυνθο και καλλιεργείται επίσης στη Δυτική Πελοπόννησο, ενώ καλλιεργείται και σε μικρή έκταση στο νησί της Σάμου. Ο αυγουστιάτης δίνει κρασιά με βαθύ, ζωηρό, σκούρο κόκκινο χρώμα και έντονα αρώματα ώριμων κόκκινων φρούτων και μεσογειακών βοτάνων. Τα κρασιά αυτά ωριμάζουν συνήθως σε βαρέλι, ενώ έχουν στρογγυλό στόμα, με μέτριο σώμα, λεπτόκοκκες ταννίνες και μέτρια προς υψηλή αλκοόλη.

[tta_listen_btn]

Gallery

Pin It on Pinterest