Ιστορία & Πολιτισμός
Εξερευνήστε την ιστορία και τον πολιτισμό του Σαμιακού Οίνου
To 1o κατασταστικό της Οινοποιητικής Εταιρείας Σάμου, το 1895.
Βάσεις τοῦ Καταστατικοῦ τῆς συστηθησομένης Οἰνοποιητικῆς Ἐταιρίας ἐν Σάμῳ. Σκοπὸς τῆς συστάσεως τῆς Ἑταιρίας Ἡ οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία συνιστᾶται ἐπὶ σκοπῷ κέρδους καὶ βελτιώσεως τῶν ἐγχωρίων οἴνων παντὸς εἴδους καὶ κυρίως τοῦ Ἀνθοσμίου ἤ Μουσχάτου οἴνου.
Διοργανισμὸς καὶ διάρκεια αὐτῆς.
Ἡ οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία τῆς Ἡγεμονίας Σάμου εἶνε ἰδιωτικὴ κατὰ τύπον Ἀνωνύμου Ἑταιρίας, ἔχουσα τὴν ἕδραν της εἰς τὴν πρωτεύουσαν τῆς Ἡγεμονίας καὶ ὑποκαταστήματα εἰς ἄλλα μέρη τῆς νήσου, ὅταν καὶ ὅπου ἡ ἀνάγκη καὶ τὰ συμφέροντά της τὸ ἀπαιτήσωσιν.
Ἡ διάρκεια τῆς Ἑταιρίας προσδιορίζεται εἰς δέκα ἔτη, λογιζόμενα απὸ 1 Μαρτίου 1865.
Ἡ Ἑταιρία θέλει λάβει προνόμιον ἀποκλειστικὸν δι’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῶν δέκα ἐτῶν, ἵνα οὐδεμία ἄλλη οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία ἤ κατάστημα ὁμοίου εἴδους ὡς τὸ τῆς Ἑταιρίας συστηθῇ ἐν τῷ διαστήματι τοῦτο ἐν Σάμῳ.
Κεφάλαια καὶ μετοχαὶ τῆς Ἑταιρίας.
Τὰ κεφάλαια τῆς Ἑταιρίας προσδιορίζονται εἰς λίρας Ὀθωμανικὰς 2.000, διαιρούμενα εἰς 400 μετοχὰς ἀνὰ 5 λίρας Ὀθωμανικὰς ἑκάστη∙ ἐὰν πρὶν συνέλθῃ ἡ πρώτη Γεν. Συνέλευσις ἐγγραφῶσι πλείονες τῶν τετρακοσίων μετοχῶν εἶνε δεκταί.
Ἡ γενικὴ Συνέλευσις τῶν μετόχων δύναται νὰ ψηφίσῃ τὴν αὔξησιν τῶν κεφαλαίων τῆς ἑταιρίας δι’ ἐκδόσεως νέων μετοχῶν, τῶν ὁποίων ἡ ἀξία δὲν θέλει εἶσθαι κατωτέρα τῆς προσδιορισθείσης ὡς ἀνωτέρω∙ τὰς νέας ταύτας μετοχὰς ἔχουσι τὸ δικαίωμα νὰ λάβωσι κατὰ προτίμησιν οἱ κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος ἐγγραφέντες μέτοχοι.
Ο Σαμιακός οίνος στη Λογοτεχνία
Το κρασί της Σάμου αναφέρεται συχνά στην ελληνική λογοτεχνία καθώς και σε βιβλία νεοευρωπαίων λογοτεχνών, όπως η πολυδιαβασμένη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ:
«Το κρασί, μας μυεί στα ηφαιστιακά μυστήρια του εδάφους, στα κρυμμένα ορυκτά πλούτη: Μια μεσημεριανή κούπα από Σαμιώτικο κρασί κάτω από τον ήλιο, ή ένα χειμωνιάτικο βράδυ που βρίσκεται κάποιος σε μια κατάσταση κούρασης, επιτρέπει άμεσα να νιώσεις στο διάφραγμα, τη ζεστή ροή του, την ξινή και καυτή εξάπλωση κατά μήκος των αρτηριών μας… είναι μια ιερή σχεδόν αίσθηση, ενίοτε πολύ δυνατή για το ανθρώπινο κεφάλι…» («Les Memoires d’Hadrien», μυθιστόρημα)
Ο Σαμιακός οίνος στη Μυθολογία
Η μακρά οινοποιητική παράδοση του νησιού της Σάμου πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια, με τη μυθολογική καταγραφή της διαμάχης των Αμαζόνων με το Διόνυσο, το θεό της ευφορίας, του αμπελιού και του κρασιού.
Ο Διόνυσος και οι Αμαζόνες
Οι περήφανες Αμαζόνες έκαναν το λάθος να αρνηθούν τη λατρεία του και για να αποφύγουν την οργή του, κατέφυγαν στην πυκνόφυτη Σάμο. Ο Διόνυσος ζήτησε τη βοήθεια των Σαμίων για να τις κατατροπώσει. Ο γιος του Δία και της Σεμέλης Διόνυσος, με τη βοήθεια των κατοίκων του νησιού, κατάφερε να κατατροπώσει τις περήφανες πολεμίστριες και σε ένδειξη ανταπόδοσης, χάρισε στους Σαμιώτες το κλήμα που παράγει το «Άσπρο Μοσχάτο», το ολόγευστο, χρυσαφένιο σταφύλι με τις μικρές ρώγες. Τους έμαθε πώς να το καλλιεργούν σε αναβαθμίδες καθώς και την τέχνη της οινοποίησης.
Ο Σαμιακός οίνος στην Ποίηση
«Το κρασί είναι εμφιαλωμένη ποίηση» έγραφε ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον. Και αυτού του είδους η «ποίηση» από την ακριτική Σάμο, έχει το δικό της όνομα: Σαμιακοί οίνοι από την ποικιλία του «Άσπρου Μοσχάτου Σάμου», με ξεχωριστά αρώματα, πολυποίκιλες γεύσεις, φρουτένιες πινελιές και μια καλοκρυμμένη αλλά έντονα απολαυστική επίγευση.
Όπως αναφέρει στα «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του -υπό περιορισμόν- στη Σάμο:
«…ρώγα τη ρώγα σφίγγει το σταφύλι,
φιλί φιλί ανεβαίνει ο έρωτας.
Δυο τσαμπιά κάθονται στη φούχτα μου,
Παροιμίες και γνωμικά για το Αμπέλι της Σάμου
Παροιμίες που χρησιμοποιούνται ως σήμερα, έχουν καταγραφεί στα «Λαογραφικά της Σάμου» του Νικ. Δημητρίου. Αυτές, είναι ενδεικτικές της ιδιαίτερης γλωσσικής παράδοσης της Σάμου η οποία σχετίζεται άρρηκτα με τον αμπελώνα και το σαμιακό μοσχάτο οίνο, όπως έχει περάσει στην καθημερινή έκφραση:
• «Τ’αμπέλια θελ’νι αμπελουργούς κι τα καράβια ναύτες» (Δηλαδή, η κάθε δουλειά θέλει τον ειδικό)
• «Τα πρώτα σταφύλια τα τρων’ οι καλουέρ’» (Δηλ: Το καλύτερο είδος το απολαμβάνουν εκείνοι που δεν κοπίασαν για να το παράξουν)
• «Άμα ακούσ’ς τζίτζιρα, ουρμάσανι οι ράις» (Δηλ: Μόλις έρθει το καλοκαίρι, ωριμάζουν οι ρόγες των σταφυλιών)
• «Φλιβάρ’ μήνα κλάδιβι, φιγκάρι μην αρώτα» (Δηλ: Ο Φεβρουάριος είναι η καταλληλότερη εποχή για το κλάδεμα του αμπελιού, ανεξαρτήτως των φάσεων του φεγγαριού)
Σαμιακός οίνος και ντοπιολαλιά
Υπάρχουν ζωντανές στη Σάμο, γλωσσικές εκφράσεις και λέξεις, οι οποίες σχετίζονται με την αμπελοκαλλιέργεια και το σαμιώτικο Μοσχάτο κρασί.
Ιδιαίτερες λέξεις περιγράφουν το είδος του εδάφους (ασπρουπλιές, μπαλκάμια), τις καλλιεργητικές εργασίες (αργολόγημα), τις ασθένειες του φυτού (σιναπίδι), τους εξειδικευμένους εργάτες για κάθε ειδική εργασία (βουτζάδες= βαρελάδες), τα στάδια ανάπτυξης του φυτού και του καρπού (μάτουρα, ξεκούντν’α), τα εργαλεία (αμπουλιαστήρ’, κατσουν’, οβανάς, θ’κελ’).
Ακόμη, σκεύη όπως η «αγκλιά» και το «αγκλάκ’»(ένα είδος κολοκύθας που όταν ξεραθεί τη χρησιμοποιούσαν ως ποτήρι) και μονάδες μέτρησης:
Η πολύ χρησιμοποιημένη στην καθομιλουμένη λέξη «γουμάρ’» (ένα φόρτωμα κρασιού περίπου 100 λίτρα, αλλά και μεταφορικά «ο ανόητος»), «κουλλτσίδα, η» έλικα των βλαστών των κλημάτων και μεταφορικά αυτός που επιβάλλει την παρουσία του σε μια παρέα, το «γράδου» (το γλευκόμετρο με το οποίο μετράμε βαθμούς γλυκύτητας αλλά και μεταφορικά εκείνος που έχει ορθή κρίση), οι «σελέδις»- τα μεγάλα κοφίνια με συγκεκριμένη χωρητικότητα σταφυλιών.
Η ίδρυση της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου (Ε.Ο.Σ.Σ.)
Στη Σάμο έως το 1934 η οινοποίηση και το εμπόριο του κρασιού γινόταν από εμπόρους, οι οποίοι αγόραζαν τον μούστο από τους αμπελουργούς και το οινοποιούσαν στα οινοποιεία τους, τις λεγόμενες ταβέρνες, καθορίζοντας και τις τιμές. Επειδή όμως υπήρχε έντονο το φαινόμενο της εκμετάλλευσης των αμπελουργών, ιδρύθηκε η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου (Ε.Ο.Σ.Σ.) με τον Αναγκαστικό νόμο 6085/1934, στην οποία οι αμπελουργοί παρέδιδαν υποχρεωτικά την παραγωγή τους. Στη συνέχεια ο Συνεταιρισμός οινοποιούσε και εμπορευόταν το κρασί των αμπελουργών της Σάμου στο οινοποιείο του για λογαριασμό τους, έναντι κάποιου ποσού.
Η ιστορία του Σαμιώτικου κρασιού
Η ιστορία του Σαμιώτικου κρασιού θεμελιώνεται από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με έναν μύθο, ο Αγκαίος, ήρωας της Αργοναυτικής Εκστρατείας που βασίλεψε και στο νησί της Σάμου, μελέτησε και δίδαξε τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούσαν το αμπέλι οι κάτοικοι του νησιού.
Αναφορές όμως για τα σαμιώτικα κρασιά έχουν γίνει και άλλους σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης, όπως ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Θεόφραστος. Αξίζει να σημειωθεί πως γίνονται πολλές αναφορές ακόμη και σήμερα, για το πλοίο «Κυρήνεια» όπου μετέφερε κρασιά σε διάφορα λιμάνια.
Ο Σαμιακός οίνος και η Καθολική εκκλησία της Σάμου
Η Καθολική Κοινότητα της Σάμου, πριν την δημιουργία της «Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου» και την (αναγκαστική τότε) οινοποίηση και εμπορία του προϊόντος μέσω αυτής, είχε το ρόλο τροφοδότη και διακινητή γλυκού κρασιού για τις ανάγκες της Καθολικής Εκκλησίας σε Ιταλία, Αφρική και αλλού.
Είναι ζωντανές ακόμη οι μνήμες των παλιών κατοίκων της Σάμου αλλά και καθολικών ιερέων από τα υπόγεια της «Καθολικής Εκκλησίας» επί της παραλιακής οδού της Σάμου. Ήταν γεμάτα με χτιστές δεξαμενές σαμιακού οίνου αλλά και υπερμεγέθη ξύλινα βαρέλια, το καθένα από τα οποία έφερε «οικόσημα» Καρδιναλίων.
Ο Σαμιακός Οίνος και η Οικιακή οικονομία
Η καλλιέργεια του αμπελιού υπήρξε, για τους κατοίκους της Σάμου, επί πολλούς αιώνες το βασικό στήριγμα της οικιακής οικονομίας. Ακόμη και στις μέρες μας, το παραγωγικό και καρποφόρο κλήμα, αποφέρει πολλά και σημαντικά προϊόντα: Από τα σταφύλια του παράγεται διαδοχικά μούστος, κρασί, ούζο και τσίπουρο (που ονομάζεται στη σαμιακή διάλεκτο «σούμα») καθώς και ξύδι. Τα μοσχάτα σταφύλια είναι επίσης βρώσιμα, ενώ παλαιότερα, τα έκαναν και σταφίδα.
Από το μούστο παρασκευάζονται γλυκίσματα (μουσταλευριά, μουστοκούλουρα, μουστοκύδωνο, πετιμέζι κλπ).
Τα αμπελόφυλλα γεμίζονται με ρύζι και μυρωδικά (στη σαμιακή διάλεκτο ονομάζονται «γιαπράκια») και καταναλώνονται στο οικογενειακό τραπέζι. Οι βρασμένοι βλαστοί, αποτελούν εκλεκτό «μεζέ».
Σαμιακός οίνος και Ορθόδοξη εκκλησία
Η Σάμος εδώ και αιώνες παράγει ποιοτικό σαμιακό οίνο για τη Θεία Μετάληψη, προμηθεύοντας τις περισσότερες Μητροπόλεις στη χώρα αλλά και εκτός αυτής. Στα αρχεία του Συνεταιρισμού διατηρούνται επιστολές με επαινετικές κριτικές από τους Προκαθήμενους της Ορθόδοξης εκκλησίας.
Εκτός όμως από την παραγωγή κρασιού, η Ορθόδοξη λατρευτική παράδοση και πίστη είναι ζυμωμένες με την ίδια την καλλιέργεια του Μοσχάτου στη Σάμο.
Ο χρόνος έναρξης των καλλιεργητικών εργασιών, ορόσημα για την πορεία της ωρίμανσης, καθώς και οι ιεροτελεστίες μέσα στο αμπέλι είναι σε πολλές περιπτώσεις άμεσα συνδεδεμένες με την θρησκευτική παράδοση και πίστη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, ακόμη και στις μέρες μας, η ημέρα εορτής του Αγίου Τρύφωνα (1η Φεβρουαρίου) προστάτη των αμπελιών και των αμπελουργών θεωρείται και η εναρκτήρια για το κλάδεμα σε όλη τη Σάμο.