Η μακρά οινοποιητική παράδοση του νησιού της Σάμου πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια, με τη μυθολογική καταγραφή της διαμάχης των Αμαζόνων με το Διόνυσο, το θεό της ευφορίας, του αμπελιού και του κρασιού.

Ο Διόνυσος και οι Αμαζόνες

Οι περήφανες Αμαζόνες έκαναν το λάθος να αρνηθούν τη λατρεία του και για να αποφύγουν την οργή του, κατέφυγαν στην πυκνόφυτη Σάμο. Ο Διόνυσος ζήτησε τη βοήθεια των Σαμίων για να τις κατατροπώσει. Ο γιος του Δία και της Σεμέλης Διόνυσος, με τη βοήθεια των κατοίκων του νησιού, κατάφερε να κατατροπώσει τις περήφανες πολεμίστριες και σε ένδειξη ανταπόδοσης, χάρισε στους Σαμιώτες το κλήμα που παράγει το «Άσπρο Μοσχάτο», το ολόγευστο, χρυσαφένιο σταφύλι με τις μικρές ρώγες. Τους έμαθε πώς να το καλλιεργούν σε αναβαθμίδες καθώς και την τέχνη της οινοποίησης.

Ο Αγκαίος και η κατάρα για το κρασί

Ο βασιλιάς της Σάμου και ήρωας της Αργοναυτικής εκστρατείας Αγκαίος, θεωρείται ο πρώτος αμπελοκαλλιεργητής του νησιού. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, όταν ο Αγκαίος επέστρεψε από την Αργοναυτική εκστρατεία στο νησί της Σάμου, ξεκίνησε την αμπελοκαλλιέργεια.

Όπως αναφέρει ο Ιάμβλιχος, υποχρέωνε τους δούλους του να δουλεύουν πολύ σκληρά. Κάποιος ηλικιωμένος δούλος, αγανακτισμένος από την κάματο, τον καταράστηκε να μην προφτάσει να πιει κρασί από την πρώτη σοδειά του. Όταν έγινε ο τρύγος και ετοιμάστηκε το πρώτο κρασί από τα αμπέλια του Αγκαίου, εκείνος θυμήθηκε να ειρωνευτεί το δούλο για την προφητεία του. Γέμισε μια κούπα με το πρώτο σαμιώτικο κρασί και έστειλε άλλους δούλους να τον φέρουν μπροστά του.

• «Βλέπεις», του είπε, «η κατάρα σου δεν έπιασε. Να το κρασί, που θα ευφράνει το λαρύγγι μου…».

• Κι ο δούλος, απάντησε με τη φράση που έμεινε παροιμιώδης: «Πολλά πέλει μεταξύ κύλικος και χείλεος άκρου» (δηλαδή, «υπάρχει μεγάλη απόσταση από το χείλος της κούπας μέχρι την άκρη των χειλιών σου»).

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στις πηγές, ο Αγκαίος δεν κατάφερε τελικά να πιει από το κρασί που παρήγαγε στο αμπέλι του γιατί, ειδοποιήθηκε τη στιγμή εκείνη από άλλους δούλους ότι ένα αγριογούρουνο κατέστρεφε τον αμπελώνα του. Πέταξε την κούπα με το κρασί κι έσπευσε στο αμπέλι, όπου και σκοτώθηκε από τον κάπρο, επαληθεύοντας την προφητεία.